Αυτές τις μέρες ταλαιπωρούμαστε από την σκόνη που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα. Η μεταφορά σκόνης από την έρημο της Σαχάρας έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση εποχικών επεισοδίων ομίχλης που προκαλούν λασποβροχές.
Στη Δυτική Αφρική, όπου συμβαίνουν συχνά παρόμοια επεισόδια μεταξύ Νοέμβρη και Μάρτη, η μεταφορά που προκαλείται από τον ξηρό άνεμο Harmattan έχει σημαντικές επιπτώσεις όχι μόνο στη γονιμότητα του εδάφους αλλά και στις ραδιοεπικοινωνίες, την ορατότητα στα αεροδρόμια, τις ακτοπλοϊκές γραμμές καθώς και στην υγεία.
Το ξηρό δέρμα και τα σκασμένα χείλη είναι συνήθη συμπτώματα της έκθεσης στην σκόνη. Σοβαρότερος κίνδυνος υπάρχει για τους ασθματικούς οδηγώντας ακόμη και στην πνευμονοκονίαση, ασθένεια των πνευμόνων που προκαλείται από το υψηλό επίπεδο χαλαζία που βρίσκεται στη σκόνη. Σε μερικές περιοχές η σκόνη εμποδίζει τις ακτίνες του ηλίου σε τέτοιο βαθμό ώστε να προκαλεί σημαντική πτώση της θερμοκρασίας.
Δυο περιοχές έχουν αναγνωριστεί ως οι “πηγές” σκόνης της Σαχάρας: το Bodélé Depression στο ΒΑ Τσάντ, το οποίο αποτελεί τμήμα της αποξηραμένης πλέον λίμνης Megachad (η μεγαλύτερη πηγή προέλευσης σκόνης στον κόσμο) και οι ορεινοί όγκοι του Tibesti στο Β. Τσαντ. Τα σωματίδια της σκόνης προέρχονται από βράχους της περιοχής Tibesti που έχουν υποστεί διάβρωση και κονιοποίηση.
Εκτιμάται ότι 400-700 εκ. τόνοι σκόνης μεταφέρονται από τη Σαχάρα κάθε χρόνο. Ο ΒΑ άνεμος Harmattan μεταφέρει τη σκόνη τόσο μακριά που φτάνει στα Barbados και το Miami ,το κατά τους μήνες Νοέμβριο-Μάρτιο. Περίπου το 20% από αυτά φτάνει στον Αμαζόνιο και σύμφωνα με υπολογισμούς από δορυφορικά δεδομένα, 27,7 εκατομμύρια τόνοι σκόνης κατακάθονται στη λεκάνη του Αμαζονίου, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στην γονιμοποίηση του εδάφους.
Όταν η κατεύθυνση του ανέμου αλλάζει σε νοτιοδυτική στις αρχές της Άνοιξης, η σκόνη μεταφέρεται κατά μήκος της Μεσογείου έως την Β. Ευρώπη και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Τροφοδοτώντας τον Αμαζόνιο
Η φυσική μεταλλική σκόνη, επηρεάζει το κλίμα, γονιμοποιώντας τα υδάτινα και χερσαία οικοσυστήματα. Μελέτες έχουν δείξει ότι η σκόνη είναι πλούσια σε φώσφορο, βασική πηγή θρεπτικών ουσιών για τον Αμαζόνιο. Επίσης περιλαμβάνει ποτάσα και ασβέστιο. Αλλά για να καταλάβουμε την πλήρη επίπτωση πρέπει να γνωρίζουμε το επίπεδο οξειδίου του σιδήρου. Ο σίδηρος υπάρχει σε 2 μορφές δισθενής (Fe2+) και τρισθενής (Fe3+). Είναι κατηγορίες όπου ο σίδηρος έχει χάσει 2 ή 3 ηλεκτρόνια από τα άτομά του. Ο δισθενής σίδηρος είναι διαλυτός και μπορεί να απορροφηθεί από τα φυτά ενώ ο τρισθενής είναι αδιάλυτος. Η σχετική αφθονία έχει επιπτώσεις για την γονιμότητα του εδάφους εκεί όπου κατακάθεται η σκόνη.
Το κύριο μεταλλικό συστατικό της σκόνης από το Bodélé Depression είναι ο χαλαζίας (περίπου 75%). Χρησιμοποιώντας το φασματόμετρο του Μossbauer, διαπιστώθηκε ότι η σκόνη από την λεκάνη του Bodélé περιέχει 3 ποικιλίες αργιλωδών ορυκτών, οι οποίες στο ήταν εξαιρετικά ανεπαρκείς στο επιθυμητό για την υγιή ανάπτυξη φυτών δισθενή διαλυτό σίδηρο ενώ είχαν υψηλότερα επίπεδα του τρισθενούς αδιάλυτου.
Η επίδραση της σκόνης βέβαια εξαρτάται και από τον τύπο εδάφους στο οποίο επικάθεται. Μελέτη έδειξε ότι ο σίδηρος βοήθησε ποικιλίες αραβοσίτου στη βόρειο Νιγηρία, ενώ δεύτερη μελέτη του 2013 έδειξε ότι υπάρχει απειλή στην ανάπτυξη του ρυζιού σε ορισμένες τροπικές περιοχές της Σαββάνας. Τελικά φαίνεται ότι έστω και μικρός σε περιεκτικότητα δισθενής σίδηρος μπορεί να βοηθήσει την γονιμοποίηση του εδάφους λόγω του αλκαλικού του εύρους. Μεγάλες ποσότητες σκόνης της Σαχάρας μπορούν να βελτιώσουν ένα όξινο έδαφος, το pH του οποίου είναι πολύ χαμηλό για την ανάπτυξη βλάστησης, ενώ και τα περισσότερο αλκαλικά εδάφη μπορούν να ευνοηθούν από την προσθήκη σιδήρου.
Αναλόγως της προέλευσής τους τα σωματίδια της σκόνης κυμαίνονται από 0.7µm έως 20µm. Τα υπέρμικρα σωματίδια (μεγέθους νανοσωματίδιου), τα οποία εύκολα απορροφώνται από τα φυτά, ταξιδεύουν μακρύτερα στον Ατλαντικό ενώ κατά μήκος της Μεσογείου ελαττώνεται το μέγεθός τους.
Λίπασμα… και ρυπαντής
Η σκόνη από το Harmattan μεταφέρεται κυρίως σε αστικές περιοχές στην Δυτική Αφρική, αλλά η σκόνη της Σαχάρας στην Ευρώπη μεταφέρεται σε περιοχές με βαριά βιομηχανία και μπορεί να αναμειχθεί με βιομηχανικούς ρυπαντές. Συγκεκριμένα, ένα σοβαρό επεισόδιο μόλυνσης στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2014 συνέβη εξαιτίας βιομηχανικών και αγροτικών παραγόντων- όχι μόνο από την σκόνη.Εντονη λασποβροχή παρατηρήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 2010 όταν η σκόνη συνέπιψε με την βροχή.
Μια έκθεση για τις επιπτώσεις υγείας από την σκόνη της Σαχάρας στη Ν. Ευρώπη έδειξε ότι στη Βαρκελώνη και στη Μαδρίτη, η θνησιμότητα εξαιτίας καρδιακού επεισοδίου, τις μέρες που έχει σκόνη ήταν χαρακτηριστικά υψηλότερες συγκριτικά με τις υπόλοιπες μέρες. Παρόμοια περιστατικά έχουν συμβεί και στην χώρα μας και την Ιταλία. Η αναφορά κατέδειξε την ανάγκη περαιτέρω έρευνας στα μεγάλα σωματίδια και την σύνδεση με την αύξηση του δείκτη θνησιμότητας.
Ο θαλάσσιος πυθμένας
Η σκόνη της Σαχάρας που εγκαθίσταται στον Ατλαντικό Ωκεανό και τη Μεσόγειο είναι πιθανό να αποτελεί σημαντικό προμηθευτή σιδήρου στην θαλάσσια άλγη. Όταν η άλγη βυθίζεται στον ωκεανό, ή τρώγεται από πλαγκτονικούς οργανισμούς, των οποίων τα ανθρακικά κελύφη επίσης βυθίζονται, το διοξείδιο του άνθρακα απομονώνεται σε ιζήματα που κατακάθονται στον πυθμένα. Η ύπαρξη σιδήρου στους ωκεανούς είναι πιθανό να αποτελεί τρόπο παγίδευσης του περίσσιου ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα. Από την μια πλευρά το φαινόμενο του θερμοκηπίου μπορεί να αυξήσει τους ανέμους με αποτέλεσμα την παραγωγή σκόνης, αλλά από την άλλη πλευρά περισσότερη σκόνη θα εισχωρήσει στον Ωκεανό, πιθανώς προκαλώντας ένα φυσικό μετριασμό σε αυτά τα αποτελέσματα.